Czy w polskich filmach źle słychać dialogi?

Moja mama była ekspertką od realizacji dźwięku w telewizji. Nie słuchała radia, ale gdyby słuchała, również zajmowałaby stanowisko eksperckie. Czasem gdy z nią rozmawiałem, a zależało jej by usłyszeć co mówię prosiła mnie, żebym to powtórzył, albo stanął po jej prawej stronie. Na lewe ucho nie słyszała już bowiem prawie wcale, a na prawe niezbyt dobrze. Zastanawiające, że nie miała żadnych problemów ze zrozumieniem mowy przez telefon. Natomiast bardzo często narzekała na to, że w jednej telewizji dźwięk jest dobry, a w innej już nie. Przełączała kanały i mogłem sobie posłuchać tego samego; bo w newsach na wszystkich kanałach jest to samo; raz tu i raz tam. Problem zrozumiałości mowy nie istniał, natomiast problem kompresji i fatalnego procesu obróbki dźwięku jak najbardziej.

Prawdopodobnie przyczyną trudności ze zrozumieniem mowy było to, że mama nie słyszała pewnych pasm. Jeśli w jakiejś telewizji w ustawieniach został osłabiony pewien krytyczny dla niej zakres, to przestawała rozróżniać słowa. Osłabienie jakiegoś zakresu polega na tym, że się uwypukla inny. Nie ma już chyba czegoś takiego, że realizator coś daje ciszej. Realizacja dźwięku obecnie, w uproszczeniu, wydaje się polegać na dodawaniu zniekształceń i kompresji dynamiki. A właściwie odwrotnie: kompresji dynamiki i dodawaniu zniekształceń. Jeśli coś skompresujesz spłaszczając dynamikę, to będzie głośniejsze. A jeszcze głośniejsze będzie, jeśli dodasz trochę lub nawet całkiem dużo zniekształceń.

Jakiś czas temu ukazał się tekst w gazecie wytycznej zajmujący się tematem rzekomej niezrozumiałości dialogów w filmach i serialach, do którego link jest podany w komentarzu pod postem o "Matrixie". Artykuł jest bardzo ciekawy. Mamy tam realizatorów dźwięku z firmy o podanej nazwie i listę filmów, które udźwiękowili. Czyli jakby trochę: inni robią tak, że ludzie narzekają, a my robimy lepiej. O aspektach warsztatowych nie ma tam nic. Jest tylko trochę ogólników. Problem niezrozumiałych dialogów w filmach polega prawdopodobnie najczęściej właśnie na tym, że osoby zgłaszające temat źle słyszą. Czyli mają kłopoty pokrewne do tych, które miała moja mama.

Jeśli jednak rzeczywiście coś źle słychać, czyli słuchacz lub kinoman czegoś nie potrafi zrozumieć, to winni są realizatorzy dźwięku. Czy oni faktycznie robią coś nie tak trzeba najpierw sprawdzić. Czyli należy:

1. Obejrzeć przynajmniej kilka filmów czy seriali, na które ktoś narzekał.
2. Spełnić przy tym kilka warunków, tzn. nie szamać, nie rozmawiać z kimś podczas projekcji, oglądać w ciszy, czyli inni nie szamają i nie gadają/nie hałasują, a dodatkowo sprzęt powinien być sprawny i w miarę dobrze ustawiony.

Wróćmy do "Matrixa". Jest tam scena rozmowy Neo i Trinity w dyskotece. Trinity szepcze coś Neo do ucha. Powiedzmy, że szepcze;) Rozumiemy każde słowo. Nie można wymagać od nikogo w tych chorych czasach by poszedł do dyskoteki i poprosił kogoś, aby mu szeptał do ucha. Wobec tego niech włączy telewizor i poprosi domownika. Mimo wszystko trzeba poprosić tą osobę, żeby zdjęła kaganiec. Ci, którzy przełamią obecnie modną powszechną psychozę i zbliżą się do siebie na odległość kilku centymetrów przekonają się, że nie jest wcale tak łatwo wszystko zrozumieć, jeśli ktoś mówi szeptem, względnie gdy mówi cicho. Grający telewizor potrafi bardzo przeszkadzać. Ale przecież można go ściszyć. A realizator dźwięku może wszystko ściszyć i odwrotnie, wszystko dać głośno. W takim razie ściszając jedno i podgłaśniając drugie decydujemy o tym, co widz usłyszy.

Usłyszy, ale czasem nie zrozumie. Ja też często nie rozumiem dialogów oglądając filmy po angielsku bez napisów. Nie, żebym się chwalił znajomością angielskiego. Znam słabo, ale czasem nie ma wyjścia, bo nie ma wersji polskiej ani żadnego tłumaczenia. Ale i po polsku pewnie ciężko by było zrozumieć coś takiego: "ta dzierlatka jest frenetycznie egzaltowana". Mamy tu pięć słów, przy czym trzy z nich niekoniecznie każdy ma w swoim słowniku. Jeśli aktor ma kiepską dykcję też będzie problem. Zatem zauważamy, że nie potrafimy zrozumieć słów nam nieznanych i wypowiedzianych niewyraźnie. Jeśli ktoś mówi po angielsku i używa jakiegoś slangu, a przy tym bełkocze, to mamy pozamiatane.

We wzmiankowanym artykule został wspomniany film, który ma być przykładem źle zrealizowanych dialogów. A w komentarzach znajdziemy inny film i serial, w których też ponoć źle słychać co mówią aktorzy.

Nie obejrzałem tych filmów w całości, co mi Czytelnicy bloga zechcą wybaczyć. I tym bardziej wszystkich odcinków serialu. Ale... Do jednego filmu były trzy zwiastuny. Drugi film jest dostępny w sieci. Tak samo są dostępne odcinki serialu. I z tego co widziałem, a właściwie to słyszałem, oglądając losowo wybrane fragmenty, nie ma problemu. Daje się usłyszeć i zrozumieć każde słowo. Czy w takim razie jest dobrze?

Niekoniecznie. Zauważmy, że dźwięk kinowy czy serialowy jest trochę podkręcony. Aktorzy mówią głosem zawsze trochę "podkolorowanym". Nie ma znaczenia np. to, że w serialu Karino główna bohaterka mówiła głosem polskiej aktorki, bo sama jest Niemką. Dźwięk w filmie zawsze jest trochę podkręcony, bo musi taki być. Nawet chcąc nagrać najwierniej jak się da trzeba trochę odejść od tej wierności, bo widz pewnych rzeczy nie usłyszy, a inne go ogłuszą. Ale podkolorowuje się też dlatego, żeby było fajniej. I to może powodować problemy.

Nigdy nie wiadomo jak dana produkcja zabrzmi w kinie czy w domu telewidza. Nie wiadomo nawet jak zabrzmi w innej reżyserce, bo nie ma dwóch takich samych. I może się zdarzyć, że w czasie produkcji wszystko brzmi pięknie; w uszach producentów; ale w kinie i w domu już ktoś może czegoś nie usłyszeć. Sprzęt i akustyka pomieszczenia odbiorcy uwypukli pewne składniki, inne schowa, a właśnie te schowane są potrzebne widzowi do zrozumienia mowy. Nie trzeba dodawać, że temu, który ma jakiś problem ze słuchem. A ma taki problem bardzo wiele osób. Tak jakoś co piąty dorosły Polak ma taki czy inny problem ze słuchem.

Dlatego lepiej jeśli to szminkowanie i pudrowanie dźwięków, zwłaszcza mowy oczywiście, nie jest zbyt mocne. Troszeczkę można, czasem trzeba. Weźmy takie Gwiezdne Wojny. Trudno by było osiągnąć zamierzony efekt, gdyby Tripjo i Lord Wejda mówili zwyczajnie. W moim przekonaniu jednak bardziej zrozumiały jest dźwięk naturalny. Im mniejsza jest ingerencja w brzmienie, tym mniej problemów ze zrozumieniem dialogów będzie mieć ta piąta część kinomanów i telewidzów. Czyli droidy i cyborgi mówią po swojemu, ale ludzie już powinni mówić tak zwyczajnie na ile to możliwe.

Przy okazji warto postarać się, żeby ustawienia naszego sprzętu dawały dźwięk możliwie zrównoważony. Ustawienie odsłuchu w ten sposób, że uwypuklone są średnie tony daje skutek taki, że się słyszy wszystkie błędy w realizacji dźwięku, oczywiście w tym zakresie. Na pewno słychać też harmoniczne od niskich tonów i intermodulacje od wysokich i w ogóle intermodulacje, ale trudno je zidentyfikować. Jeśli ktoś ten środek dobrze słyszy to naprawdę wyłazi wtedy tyle brudów, że można zwątpić w zdolność realizatorów do słyszenia czegokolwiek w ogóle. Wyeksponowanie tonów średnich poprawia zrozumiałość mowy, ale niekoniecznie brzmi ona wtedy przyjemnie. Lepsze jest ustawienie bardziej zrównoważone.

Jeśli ktoś jednak uważa, że dźwiękowcy w jakimś filmie zawalili sprawę, to proszę o podanie w komentarzu tytułu filmu i wskazanie sceny, tzn. w której minucie jest problem ze zrozumieniem słów w dialogach czy też monologach. Wtedy będziemy mogli się nad tym pochylić. I już zupełnie na marginesie. Autorem tekstu w gazecie jest PT Głuchowski. Nomen est omen.

Oczywiście, że w tym poście nie zajmujemy się dźwiękiem radiowym, ale ja najbardziej nie lubię realizatorów z radia. Oni bowiem często kierują się tym jak ich słychać w samochodzie. A w samochodzie zawsze gwano słychać.

PS. Ciekawe czy ktoś wpadnie po przeczytaniu posta na pomysł, że najlepszy do dialogów będzie dźwięk telefoniczny? Niewykluczone, że ktoś wpadnie, ale jeśli nawet, to się nie przyzna. Ale gałkami pokręci, guziki powciska i heble poprzesuwa...

PS2. Zdjęcie powyżej pokazuje najlepszą metodę na eliminowanie pierwszych odbić. Czyli przekierować poza miejsce odsłuchu i tam, gdzie będą odpowiednio dobrane i zainstalowane ustroje akustyczne. Warto wiedzieć, że można ustroje akustyczne swojego wyrobu zamontować lekko "ukosem" co będzie skutkowało, że przekieruje się odbicie trochę w przód lub w tył, względnie w górę albo w dół. Można nawet jednocześnie np. troszkę do przodu i w dół. Ma to znaczenie takie w praktyce, że nie zawsze został użyty materiał akustycznie przezroczysty do obicia absorbera.